Апаттар, төтенше жағдайлар және табиғи апаттар кезіндегі жарақат қан жоғалту және ауырсыну шогымен бірге жүреді. Мұндай жарақаттарды емдеудің нәтижелілігі ашық және жабық сынықтарға алғашқы көмектің қаншалықты уақтылы әрі дұрыс көрсетілгеніне байланысты болады.
Сынықтардың негізгі түрлері:
Көбінесе сынықтар жабық және ашық болып бөлінеді. Бірінші жағдайда тері зақымдалмайды, екіншісінде — тері жыртылып, сүйектің бөліктері жараның сыртында шығуы мүмкін. Ашық сыну кезінде тіндердің инфекциясы пайда болады, сондықтан қалпына келтіру ұзаққа созылады.
Алғашқы медициналық көмек көрсету принциптері:
Дұрыс және уақтылы көрсетілген алғашқы медициналық көмек арқылы түрлі асқынулардың, атап айтқанда, инфекция мен фрагменттердің орнын ауысу қаупін азайтуға және ауырсынуды басуға болады. Алғашқы көмек көрсеткендегі әрекет ету принциптері ашық және жабық сынықтар кезінде бір-біріне ұқсас, бірақ, ескерілуі тиіс бірнеше нюанстары да бар.
Аяқтың сынуы кезіндегі алғашқы көмек
Әрекеттер алгоритмін және аяқтың сынуы кезіндегі алғашқы көмек ережелерін қарастырыңыз:
1. Айналаңызға қарап, өзіңізге және жәбірленушіге ешқандай қауіптің жоқтығына көз жеткізіңіз.
2. Егер адамда өмірдің белгілері болмаса, онда реанимациялық шараларды қолданыңыз, сыныққа содан кейін ғана көмек көрсетіңіз.
3. SMP командасына қоңырау шалыңыз.
4. Егер артериялық қан кетсе, оны тоқтату үшін шаралар қолданыңыз.
5. Жәбірленушінің денесі мен аяқ-қолының жағдайын өзгертпеуге тырысыңыз, әсіресе, омыртқаның сынуы болса денені қозғалтпаған жөн. Егер киім немесе аяқ киімді шешу керек болса, әуелі сау аяқ-қолдан бастап, мұқият шешіңіз.
6. Ауырсынуды болдырмау үшін шаралар қолданыңыз.
7. Иммобилизацияны қамтамасыз етіңіз.
Жедел жәрдем келгенге дейін жәбірленушіге жақын жерде болу керек, тыныс алуын, импульсін және сана-сезімін бақылап, оны тыныштандыруға тырысу керек.
Егер сынық ашық болса, зақымдалған аяқтың жағдайын өзгертпестен, ең қолайлы әдісті таңдап, қан кетуді тоқтату керек. Жараның айналасындағы терінің аймағын антисептикалық ерітіндімен тазалау керек, содан кейін таза таңу керек. Осыдан кейін шинаны дайындауға болады, ол ұзындығына сәйкес келуі керек және зақымдалған аяқ-қолды бекітуі тиіс. Жедел жәрдем бригадасы келгенге дейін зардап шегушіге тыныштық берілуі керек. Жақ сүйегі сынған жағдайда білекке білікшені енгізу керек, қол шынтақ буынында бүгіліп, шарфқа ілініп, денеге байлануы керек.
Сынық белгілері:
Сынықтың негізгі белгілері — ауырсыну, ісіну және зақымдалған аймақтағы патологиялық қозғалғыштығы. Сынықтың түріне және орналасқан жеріне байланысты қосымша белгілер бар, бірақ сыныққа күмәндану үшін үш негізгі, кейде тіпті біреуі қатты ауырсыну жеткілікті. Іс жүзінде ісіну тәжірибесіз көзге әрдайым байқала бермейді. Мысалы, тығыз физикасы бар адамдарда оны анықтау қиынға соғады, ал кейбір жағдайларда ол өте айқын болмауы мүмкін. Патологиялық қозғалғыштыққа келетін болсақ, оны әрдайым анықтау мүмкін емес, мысалы, егер сыну буынға жақын болса.
Дәрігер рентгенографиядан кейін сынудың болуын дәл анықтай алады және алғашқы көмек көрсету кезінде қозғалуға тырысқанда күшейетін қатты ауырсынумен қатар жүретін сүйек жарақаты сынық болып саналады. Егер кейіннен жарақат онша ауыр болмаса, мысалы, көгеру немесе орын ауыстыру және алғашқы көмек сынықтағыдай көрсетілсе, бұл жәбірленушіге ешқандай зиян тигізбейді, ал жарақаттың ауырлығын бағаламау өте ауыр асқынуларға әкелуі мүмкін.
Сынықтарға алғашқы көмек көрсету шаралары
Сыныққа алғашқы көмек — бұл иммобилизация, яғни. дененің зардап шеккен бөлігіне қимылсыздықты және жәбірленушіні медициналық мекемеге тез жеткізуді ұсынады. Иммобилизацияны жүргізу кезінде жалпы ережелерді сақтау қажет:
1. Зардап шеккен сүйекке дұрыс пішін беруге тырысудың қажеті жоқ. Бұл ауырсынудың пайда болуына, сондай-ақ, жұмсақ және қатты тіндерге қосымша (қайталама) зақым келтіруге әкеп соғады.
2. Егер сынық ашық болса және сүйектің сынған бөліктері болса, оларды жұмсақ тіндерге «итеруге» тырыспау керек. Сынған сынықтар болған кезде, фрагменттерді алып тастауға немесе орнатуға тырысудың қажеті жоқ. Зардап шеккен аймақты алғашқы көмек көрсету кезінде иммобилизациялау керек.
3. Сіз көптеген жарақаттармен, соның ішінде көптеген сынықтармен, сондай-ақ, омыртқа мен жамбас сүйектерімен зардап шеккен адамды тасымалдай алмайсыз. Осы типтегі сынықтарға алғашқы медициналық көмек оқиға орын алған жерде көрсетіледі, ал, жедел жәрдем ауруханаға жеткізуге қатысады,
4. Қарқынды ауырсыну кезінде сіз зардап шеккен адамға ауырсынуды басатын дәрі бере аласыз. Парацетамол, Аналгин немесе дәрі-дәрмекті емдеуге арналған кез-келген басқа құралды пайдалану қажет.
5. Суық мезгілде жәбірленушінің қатты тоңып, суықтап қалмауын қамтамасыз ету керек. Соның ішінде зақымдалған аяқ-қолы үсіп кетпеуі үшін оған жылы киім немесе көрпе секілді затты жауып, мүмкіндік болса, жәбірленушіге ыстық шай ішкізуге болады.
Жалпы сақтық шаралары
Оқыс оқиғаның куәгерлерінің арнайы білімі жоқ, сондықтан жәбірленушіге алғашқы көмек көрсетемін деп өрескел қателіктер жібереді. Қате әрекеттер қалпына келтіру уақытын ұзартып, тіпті, кейбір жағдайда жәбірленушінің өмірін қиюы да мүмкін. Сол себепті арнайы біліміңіз бен тәжірибеңіз болмаса, төтенше жағдай, оқыс оқиға кезінде жәбірленушіге зияныңызды тигізіп алудан сақ болғаныңыз жөн.
С.Қ.УАЛИ,
ҚР ТЖМ Апаттар медицинасы орталығы
Шымкен қаласы бойынша филиалының фельдшері